Fantasy jest tym gatunkiem literackim, który niezmiennie fascynuje czytelników niezależnie od ich wieku. Nie są to bajki dla niegrzecznych dzieci, gdyż fantasy cieszy się największą popularnością wśród osób dorosłych. W powieściach z tej półki odkrywamy magiczne krainy pełne heroicznych postaci. Na tym tajemniczym tle wielu autorów tworzy realistyczne światy, które zdobywają wyrobionych czytelników wciągającą fabułą, rozbudowanym uniwersum oraz charyzmatycznymi bohaterami.

Fantasy to angielskie pojęcie wprowadzone do polskiego literaturoznawstwa przez Stanisława Lema, a następnie przejęte niemal powszechnie przez miłośników fantastyki naukowej. W przeszłości podejmowano próby zastąpienia tego terminu określeniem zgodnym z polską tradycją literacką, ale wszystkie kończyły się niepowodzeniem. Fantasy nawet jeśli jest z pochodzenia angielskie, to jest… polskie.

Literacka kreacja światów

Wielu twórców skupia się w swych dziełach na odtwarzaniu istniejących realiów. Tego rodzaju literatura czerpie ze świata, który znamy z autopsji. Jest jednak znaczna część autorów, którym odtwarzanie świata z natury nie wystarcza. Ich dzieła nie są zapisem realnej rzeczywistości, lecz wyobraźni pisarza. Im bogatsza, tym bardziej przyciąga odbiorców nieznanym.

Baśnie i legendy łączą zwykle realia rzeczywistego świata z magią. Bohaterowie bez przeszkód przekraczają granice między światem realnym a fantastycznym. W ich życie ingerują siły nadprzyrodzone. W przeszłości za pomocą takich tekstów ludzie tłumaczyli sobie zagadki otaczającej ich rzeczywistości. Dziś tajemnice świata uzasadnia nauka, a czytanie baśni jest rozrywką.

Inny świat tworzą autorzy utopi, która polega na przedstawianiu rzeczywistości będących przeciwieństwem świata, w którym żyje pisarz. W ten sposób na kartach powieści otrzymujemy obraz idealnych społeczeństw czy państw sprawiedliwych dla obywateli. Po drugiej stronie w literaturze plasuje się antyutopia, która także pokazuje wyimaginowany świat, ale są to wizje pesymistyczne.

Tworzenie wiarygodnych miejsc

Nie trzeba długo szukać przykładów. W „Kandydzie” Woltera znajdujemy opis krainy Eldorado, gdzie złoto i drogie kamienie leżą na ulicy i nie mają dla mieszkańców żadnej wartości. To oczywista utopia. Weźmy jednak „Rok 1984” lub „Folwark zwierzęcy” George’a Orwella, powieści ukazujące systemy totalitarne niszczące indywidualność człowieka, oparte na przemocy. To właśnie jest antyutopia.

Autorzy groteski deformują zastaną rzeczywistość, otrzymując zupełnie nową jakość

rządzącą się własnymi prawami. Tam, gdzie brakuje logiki i ciągów przyczynowo-skutkowych, wszystko może się zdarzyć. Piękno miesza się z brzydotą, a powaga z błazenadą. Pamiętacie „Ferdydurkę” Witolda Gombrowicza czy „Czekając na Godota” Samuela Becketa? Wykreowany przez tych pisarzy świat odstrasza jednych czytelników absurdem, a innych tym samym absurdem przyciąga.

Tworzenie uniwersów literackich

Literackie uniwersum to zbiór fikcyjnych światów stworzonych przez pisarzy na użytek różnych utworów literackich. Światotwórstwo w fantasy zazwyczaj obejmują postacie, miejsca oraz systemy rządów, które są ze sobą powiązane. Miliony czytelników literatury współczesnej zachwyca się światem J.K. Rowling, w którym rozgrywają się przygody Harry’ego Pottera. Nie mniejsze powodzenie ma świat Tolkiena z „Hobbitem” czy „Władcą Pierścieni”.

Inne inspiracje do literackich uniwersów pochodzą z mitologii, historii czy współczesnych wydarzeń. Autorzy wykorzystują znane koncepcje, postaci czy fakty do własnych potrzeb narracyjnych związanych z budową alternatywnej rzeczywistości. Dobrze wykreowane postacie przyciągają czytelników i sprawiają, że są oni bardziej zaangażowani w wydarzenia rozgrywające się w danym uniwersum.

Fantasy i realizm

Fantasy jest terminem, który wywodzi się z fantastyki naukowej, ale także baśni jako gatunku, mitologii, podań ludowych, legend, sag bohaterskich czy średniowiecznych poematów rycerskich, zwłaszcza germańskich, islandzkich, bretońskich czy celtyckich. Najbardziej znanym przykładem jest cykl opowieści o barbarzyńskim herosie Conanie z Cymerii, znany powszechnie jako Conan Barbarzyńca.

Niektórzy znani twórcy fantasy za pomocą nowo wykreowanych rzeczywistości próbują opowiedzieć o problemach realnego świata. W tej metodzie literacka kreacja światów unika dosłowności, przez co czytelnik nie myśli, czy autorowi udało się opisać świat prawdziwie, lecz skupia się na problemie.

Techniki budowy świata

Jak budować światy w fantasy? Ważnymi elementami każdego świata fantasy jest geografia, historia, kultura oraz magia. Odniesienie do postaci realnych uwiarygadnia nowo kreowane miejsca akcji. Rozwój postaci powinien być związany z otaczającym je światem. Im bardziej jest złożona, tym lepiej dla opowieści.

Realistyczne światy fantasy tworzą wyraziści bohaterowie. Bohater znany z pierwszych stron książki musi ewoluować, aby pod koniec być już osobą o odmiennej charakterystyce. Każda z postaci musi rządzić się motywacjami znanymi z naszego świata, pełnymi emocji pozytywnych i negatywnych. Fabułę nakręcają ostro zarysowane konflikty.

Zasady światotwórstwa

Pisarze wprowadzają fantastyczne postacie, w tym wilkołaki, smoki czy roboty do złudzenia przypominające ludzi. Wydarzenia umieszczają w nierzeczywistych sceneriach, m.in. na odległych planetach. Tworzą własne zasady, mapy, języki. Ale w takich przypadkach też można się doszukać związków z realną rzeczywistością.

Niektórzy pisarze korzystają z takich technik, jak mapowanie przestrzeni czy tworzenie historii postaci, aby ożywić swój świat i uczynić go bardziej realistycznym przy pomocy bogatego opisu nowej rzeczywistości. Światotwórstwo w literaturze wzbogaca fabułę oraz angażuje czytelnika w sposób, dzięki któremu czuje się on częścią fikcji.